این دخترها به دیوارهای زاهدان جان می بخشند - استدیو مرینا

این چهار استریت آرتیست به خیابان به عنوان مدرسه نگاه می کنند و چیزهای زیادی در آن یاد گرفته اند که مهمترین آنها همراهی با مردم است. گروه استریت مورالیست نام جمع چهار نفره شان است. زهرا، لیلی، فائزه و پانیذ در ادامه حرف می زنند. این نمونه ای از دیوارهای زاهدان است که گروه استریت مورالیست اثر شب پُر ستاره ونسان ونگوک را روی آن اجرا کرده اند.

برای شروع گفت وگو، هرچقدر که دوست دارید از خودتان بگویید.

زهرا: 17 سال دارم. سال اول گرافیک را تمام کرده ام. دوره رنگ روغن و طراحی را هم گذرانده ام.

لیلی: متولد 82 هستم و سال اول گرافیک را گذرانده ام.

پانیذ: 16سال دارم و رشته ام گرافیک است.

فائزه: متولد 81 هستم. من هم سال اول گرافیک را تمام کرده ام.

چطور با یکدیگر آشنا شدید؟ در هنرستان؟

زهرا: اول این فکر به ذهن من و لیلی رسید و تصمیم گرفتیم با چندتا از بچه های قوی مدرسه گروه نقاشی دیواری بزنیم و خوشبختانه این گروه تشکیل شد.

لیلی: بله، همه از یک هنرستانیم.

این ایده چطور به ذهن شما رسید؟

زهرا: معمولا در رشته گرافیک، مدرسه یک کار عملی معین می کند که مثلا بچه ها باید دیوار مدرسه را طراحی و نقاشی کنند. بعد از این اتفاق معلم مان تعدادی از بچه ها را برای کارهای بعدی انتخاب کرد. بعد ما تصمیم گرفتیم خودمان یک گروه مستقل شویم، چون می دیدیم که برای زیبایی دیوارهای

زاهدان هیچ تلاشی نمی شود، برای همین دست به کار شدیم.

کار ما گرافیتی نیست. استریت مورالیست به معنی نقاشی دیواری خیابانی است؛ یعنی دقیقا کاری که ما انجام می دهیم

و واکنش بچه های قوی تر مدرسه؟

لیلی: بچه ها برای شرکت مخالفتی نکردند و برای همکاری مشتاق هم بودند.

واکنش معلم ها؟

لیلی: معلم ها نظری نداشتند و تا همین اواخر هم صحبتی راجع به کار ما نمی کردند.

زهرا: یا حتی مخالفت هم می کردند.

چه می گفتند؟

فائزه: معلم های ما نگران بودند که به روند تحصیل ما لطمه وارد شود.

وارد شد؟

فائزه: نه، بهتر هم شد. ما زمانی شروع به کار کردیم که امتحان های ترم دوم شروع شده بود. معلم ها می خواستند ما همه حواس مان به درس و مدرسه باشد.

شماها چه نظری درباره مدرسه دارید؟ در مدرسه چه چیزی به دست آورده اید؟

لیلی: به نظرم بخشی از موفقیت مان را مدیون مدرسه و دبیرهایش هستیم.

فائزه: مدرسه ما از هر لحاظ خوب بود و دبیرهای خیلی خوبی داشت. می توانم بگویم بیشترین دلیل برای چیزهایی که به دست آورده ایم، به خاطر همین مورد بوده است.

زهرا: از نظر من در این رشته، بیشتر خودِ دانش آموز باید دنبال یادگیری باشد. معلم ها کلا سرنخ را می دهند و این دانش آموز است که باید خودش را بالا بکشد تا بتواند کار متفاوتی انجام دهد. کارهای عملی در مدرسه باعث یادگیری یک سری از تکنیک ها شد.

پانیذ: مدرسه قطعا یکی از دلایل رشد و پیشرفت ما بوده. شاید در این راه ما را همراهی نکرده باشد، اما از نظر آموزشی عالی است.

از چه تاریخی گروه شدید و کار را شروع کردید؟

زهرا: تقریبا اوایل اردیبهشت بود که گروه شدیم و اولین کار را انجام دادیم.

در ابتدا چند نفر بودید؟ الان چند نفرید؟

لیلی: ما در اولِ کار چهار نفر بودیم، بعد یک نفر دیگه هم اضافه شد؛ اما به خاطر مخالفت خانواده نتوانست بماند.

خانواده او با چه چیزی مشکل داشتند؟

زهرا: این که چندتا دختر در خیابان بروند نقاشی کنند. البته ما اوایل همراه داشتیم.

به خاطر فرهنگ بعضی از مردم و مزاحمت هایی که ایجاد می کردند، هر بار یکی از اعضای خانواده با ما به خیابان می آمد، البته الان مقداری وضع بهتره شده و خودمان بدون همراه می رویم، ولی در کل خیلی از خانواده ها با حضور زن ها برای نقاشی دیواری در خیابان مشکل دارند

چطور؟

زهرا: یعنی به خاطر فرهنگ بعضی از مردم و مزاحمت هایی که ایجاد می کردند، هر بار یکی از اعضای خانواده با ما به خیابان می آمد، البته الان مقداری وضع بهتره شده و خودمان بدون همراه می رویم، ولی در کل خیلی از خانواده ها با حضور زن ها برای نقاشی دیواری در خیابان مشکل دارند.

چه مزاحمت هایی می شد؟

پانیذ: مردهایی که با خودرو رد می شدند، توهین می کردند.

یعنی هنر شما را مسخره می کردند؟

زهرا: مثلا می گفتند این را که همه می توانند بکشند، کاری ندارد که.

و شما چه واکنشی نشان می دادید؟

پانیذ: ما اصولا توجه نمی کردیم. البته افرادی هم بودند که ما را تشویق می کردند و به ما روحیه می دادند.

مثلا چه کسانی؟

پانیذ: کسانی که در پِیج گروه مان عکس ها را می دیدند. یا رهگذرانی هم بودند که از ما تعریف می کردند. این خیلی شاد کننده بود.

خانواده هایتان چه نظری دارند؟ آنها از حرکت شما استقبال کردند؟

لیلی: خانواده من از اول موافق و هر حمایتی که لازم بود انجام دادند.

پانیذ: خانواده من هم مسئله ای با این موضوع نداشتند و حمایت می کردند.

فائزه: از همان ابتدا کاملا موافق بودند و هیچ مسئله ای با این موضوع نداشتند.

زهرا: حمایت کامل. اتفاقا با این که بچه ها بتوانند در این سن درآمد داشته باشند و مهارت کسب کنند، کاملا موافق بودند.

نگفتند که بیایید به گالری بروید یا در خانه نقاشی کنید؟

لیلی: نه، اصلا.

این ماجرا قبل از شما سابقه داشت؟ این که زن ها بر دیوارهای زاهدان نقاشی بکشند؟

پانیذ: نه، قبلا انجام نشده بود و شاید به همین دلیل خیلی جذاب شد.

یعنی شماها اولین نقاشان زن خیابان های زاهدانید؟

زهرا: البته قبلا زن هایی بودند که نقاشی های سفارشی قبول می کردند.

لیلی: فکر می کنم از طرف شهرداری گروه هایی نقاشی دیواری می کردند، اما به شکل خودجوش نه.

یعنی می توانیم کار گروه شما را خودجوش و مستقل بدانیم؟

لیلی: بله، قطعا. ما حتی رنگ و وسایل دیگر را هم خودمان تهیه می کنیم.

و خانواده هایتان برای تهیه رنگ که الان خیلی هم گران شده، سخت نمی گرفتند؟

لیلی: ما خودمان سفارش قبول می کنیم و قسمتی از هزینه ای که دریافت می کنیم را برای خرید رنگ می گذاریم.

یعنی خودتان درآمد معین دارید؟

لیلی: بله. ما برای این نمی خواهیم چهره هایمان دیده شود که بیشتر به کارهایمان توجه شود تا به خودمان

با اولین دستمزدتان از این کار چه کردید؟

لیلی: بخشی از آن را برای خودم نگه داشتم و بقیه اش را برای نقاشی روی بوم رنگ خریدم.

پانیذ: من قسمتی را برای خرید رنگ کنار گذاشتم و با بقیه اش به نیاز های شخصی ام رسیدم.

زهرا: برای ادامه کلاس نقاشی ام به رنگ روغن و قلم مو نیاز داشتم که تهیه اش کردم.

فائزه: تقریبا همه مان رنگ و وسیله های کار تهیه کردیم.

همین؟

زهرا: و البته به افتخار اولین درآمدمان رفتیم کافی شاپ.

به نظرتان خیابان خودش می تواند مدرسه باشد؟

لیلی: بله. نوع برخورد آدم ها خیلی چیزها را به آدم یاد می دهد. آدم چیزهایی را درون خودش کشف می کند. آدم در خیابان در معرض خشم و شادی مردم قرار می گیرد. ما یاد گرفتیم که چطور برابر این واکنش ها احساسات مان را کنترل کنیم.

فائزه: ما در این مدت غیر از رشد هنری، رشد شخصیتی هم داشتیم.

زهرا: خیلی چیزها در خیابان یاد گرفتیم که هیچ وقت در مدرسه امکانش نبود.

پانیذ: ما با حضور در خیابان ارتباط نزدیکی با مردم گرفتیم و راحت تر با آنها تعامل کردیم.

درباره گالری چه نظری دارید؟ اگر قرار بر انتخاب باشد، گالری را انتخاب می کنید یا خیابان؟

پانیذ: خیابان برای من لذت بخش تر است. آدم های بیشتری با کارهایمان آشنا می شوند.

فائزه: من به شخصه خیابان را انتخاب می کنم، چون به نظرم گالری محدود است، در آن پیشرفت خاصی نیست؛ اما خیابان از هر نظر وسیع تر است.

زهرا: وقتی ایده ما نقاشی دیواری بوده، یعنی ما خیابان را انتخاب می کنیم. گالری بیننده های خاص خودش را دارد؛ اما در خیابان هر آدمی با هر سنی و هر جنسیتی و هر سطح فرهنگی و اقتصادی می تواند نقاشی ها را ببیند و از شهرش لذت ببرد. این حس خوبی به ما می دهد.

لیلی: نقاشی روی دیوارهای خیابان لذت بخش تر است. ما می خواهیم یک نمایشگاه خیابانی راه بیندازیم. درواقع نمایشگاه را به خیابان بیاوریم.

چه شناختی از استریت آرت به صورت کلی و استریت آرتِ ایران به صورت جزیی دارید؟

لیلی: کمی با بنکسی و کارهایش آشنایی داشتم. در ایران هم به تازگی با بلک هند آشنا شده ام.

زهرا: به شخصه هیچ شناختی نداشتم و استریت آرت را فقط در قالب کار گرافیتی می دیدم.

پانیذ: من شناخت زیادی نداشتم و هدفم زیباسازی و بعد معرفی آثار معروف دنیا به مردم بود.

فائزه: اطلاعات دقیقی از قبل نداشتم.

اسم بلک هند را آوردید. از استریت آرتیست ها و گرافیتی کارهای ایرانی فرد دیگری را می شناسید؟

زهرا: در زاهدان گروهی به اسم نایت اسکول هست که گرافیتی می زند.

پانیذ: من غیر از بلک هند و بنکسی کس دیگری را نمی شناسم.

لیلی: می دانم در تبریز استریت آرتیست های زبردستی هستند.

به دیوارهای زاهدان برسیم؛ چه رنگی اند؟

پانیذ: رنگ های متفاوتی ندارند. بیشتر آبی اند. جنس دیوارها اصلا خوب نیست. بعضی وقت ها ما کلی وقت صرف زیرسازی می کنیم.

زهرا: اکثر دیوارها با اسپری خط خطی شده. آجرها بی رنگ اند. نهایت انرژی ای که گذاشته شده این است که روی بعضی از دیوارها گل کشیده اند.

لیلی: دیوارهای زاهدان بی رنگ اند؛ خالی از زیبایی و هنر. هیچ نشانی از تلاش برای خلق هنر دیده نمی شود.

و دوست دارید که چه رنگی باشند؟

فائزه: رنگی رنگی.

زهرا: رنگ هنر واقعی.

پانیذ: چه میدونم… نارنجی.

لیلی: اگر رنگ های یکدست اما متفاوتی به دیوارها بزنند، از شرایطی که الان دارد، بهتر می شود.

بعضی ها می گویند که دیوارهای زاهدان بی روح اند. شما موافقید؟

زهرا: قطعا. اگر بی روح نبودند که دست به کار نمی شدیم.

پانیذ: کاملا موافقم.

لیلی: بله، اصلا دلیل کار ما هم همین مورد بود.

قبل از شروع کار، گرافیتی یا نقاشی روی دیوارهای زاهدان دیده بودید؟

لیلی: من چندجا برای سفارش با دبیرم رفته بودم.

پانیذ: بله دیده بودم.

زهرا: گرافیتی بله.

فائزه: چیزهایی دیده بودم، اما کارهای جدی نبودند.

ما از اول خودمان بودیم و هدف مان مستقل ماندن است، حتی شهرداری های ناحیه های مختلف و حتی شهرداری کل هم به ما پیشنهاد همکاری داد، اما ما می خواهیم 4 زن مستقل باقی بمانیم

امضای خاصی پای کارها بود؟ چه موضوعی داشتند؟

پانیذ: دبیر خودمان کار می کرد.

لیلی: نه، امضای خاصی نبود. موضوع اکثر کارها به شهر سوخته و تاریخ استان بر می گشت.

با گروه نایت اسکول ارتباط دارید؟ چقدر در سطح شهر فعال اند؟

فائزه: من اطلاع خاصی ندارم.

زهرا: تا اونجایی که من میدونم، توسط هیچ ارگانی حمایت نمی شوند. تقریبا هر دوهفته یک کار می زنند. البته فورا توسط شهرداری پاک می شود.

لیلی: بچه های نایت اسکول در هنرستان پسرانه درس می خوانند و همسن ما هستند. فعالیت شان زیاد است. هرچند که تا الان همه کارهای شان به شکلی تخریب شده است. البته انتظاری هم نمی شود داشت. هنر گرافیتی در این شهر دوام نمی آورد.

تمایل دارید با گروه های دیگر همکاری کنید؟

لیلی: ما از اول خودمان بودیم و هدف مان مستقل ماندن است، حتی شهرداری های ناحیه های مختلف و حتی شهرداری کل هم به ما پیشنهاد همکاری داد، اما ما می خواهیم 4 زن مستقل باقی بمانیم. البته انجمن تجسمی در این راه خیلی به ما کمک کرد و جلوی سنگ اندازی های شهرداری رو هم گرفت.

خب شما که این قدر حرف از استقلال می زنید، چرا شعار نگارخانه ای به وسعت یک شهر را انتخاب کرده اید؟ این شعار مال شهرداری است.

لیلی: خب مفهوم این شعار دقیقا با هدف گروه همخوانی داشته و دارد. گروهِ ما از زاویه نگاه خودش از این شعار استفاده می کند. بعد هم شعار کدام شهرداری است؟ سال 94 بود که سازمان زیباسازی تهران با بکارگیری بیش از 1600 سازه تبلیغاتی در پایتخت طرحی تحت عنوان نگارخانه ای به وسعت یک شهر را اجرا کرد. شما با استفاده از این شعار، استقلال خود را زیرسوال می برید.

زهرا: کسی که این جا زندگی می کند، متوجه می شود که از شهرداری چنین کارهایی برنمی آید. واقعیت این است که هنوز این شعار قطعی نیست.

دیوارها را برچه اساسی انتخاب می کنید؟

لیلی: ترجیحا دیوارهای خیابان های اصلی شهر. چون می خواهیم کارها دیده شوند.

زهرا: و مردم نسبت به اثرهایی که اجرا می کنیم، شناخت پیدا کنند.

خب به بحث مجوز برسیم. کارزدن روی این دیوارها مجوز نمی خواهد؟

فائزه: اوایل دنبالش رفتیم؛ اما به خاطر این که شهرداری درقبال ارایه مجوز از ما تقاضای همکاری داشت، قیدش را زدیم.

زهرا: از طرف انجمن تجسمی حمایت می شویم و همین باعث شده که نیازی به مجوز شهرداری نداشته باشیم.

یعنی انجمن تجسمی می تواند مجوز کارزدن روی دیوار را بدهد؟ مگر در زاهدان متولی این امور شهرداری نیست؟ انجمن هیچ تقاضایی از شما نداشته؟ مثلا طرح خاصی را به شما سفارش نداده است؟

زهرا: نه، خودِ انجمن به مستقل بودن ما تأکید دارد و هیچ دخالتی نمی کند.

فائزه: نه، هیچ دخالتی در کار نیست. حتی آنها از ما خواستند که نگوییم از طرف شان حمایت می شویم.

لیلی: ببینید، رئیس انجمن تجسمی اداره ارشاد با رئیس سازمان زیباسازی و مسئولان شهرداری صحبت کرده اند.

شما برای خودتان از ترکیب استریت مورالیست استفاده کرده اید. چرا استریت آرتیست نه؟ چرا گرافیتی کار نه؟

لیلی: کار ما گرافیتی نیست. استریت مورالیست به معنی نقاشی دیواری خیابانی است؛ یعنی دقیقا کاری که ما انجام می دهیم.

چه فرقی بین این ترکیب ها قایلید؟

لیلی: گرافیتی یک نوع هنر اعتراضی است و هدف دیگری دارد.

شما از آشکارشدن چهره های تان جلوگیری می کنید. این یعنی یک فصل مشترک با گرافیتی کارها. اما ازطرف دیگر، قانونی کار می زنید…

فائزه: ما برای این نمی خواهیم چهره های مان دیده شود که بیشتر به کارهای مان توجه شود تا به خودمان. اما کسانی که گرافیتی می زنند، شاید برای این که کار اعتراضی انجام می دهند، نمی خواهند دیده شوند. این دو موضوع کاملا متفاوت است.

به فرم و محتوای کارها برسیم. طرح ها چطور انتخاب می شوند؟

لیلی: بیشتر از آثار شناخته شده استفاده می کنیم.

زهرا: از معروف ترین آثار دنیا که اکثریت مردم آنها را می شناسند، بهره بردیم.

و فکر می کنید مردم منطقه با آن کارها آشنایی دارند؟

فائزه: اکثریت نه، و هدف ما این است که آنها را آشنا کنیم.

زهرا: آثار معروف دنیا را انتخاب می کنیم تا مردم با آنها آشنا شوند.

اغلب کارهای شما به نقاشی های آرتیست های معروفِ فرنگی مربوط می شود. به این فکر کرده اید که مقداری با سوژه های ایرانی و محلی کار بزنید؟

پانیذ: ما قرار است آثار معروف دنیا را اجرا کنیم که قطعا در بین آنها آثار ایرانی هم هست.

پانیذ: قطعا در آینده این کار را انجام می دهیم.

به نظرتان این چیزی است که مردم منطقه درحال حاضر باید روی دیوار ببینند؟

پانیذ: خب این چیزی است که همه مردم نیاز دارند؛ چه در این منطقه و چه در جاهای دیگر.

مردم منطقه چقدر با این نقاشی ها ارتباط می گیرند؟ بازخوردهای میدانیِ شما چطور بوده؟

پانیذ: کمی برای شان عجیب است. بازخوردها متفاوت بوده.

لیلی: اکثر مردم از کار ما خوش شان می آید و سعی می کنند بیشتر با آن آشنا شوند.

وقتی ناامید نشوی و اراده داشته باشی، به هدفی که می خواهی، می رسی. کار برای استریت آرتیست های زن خیلی سخت است. امیدواریم با این فعالیتی که انجام دادیم، بتوانیم ذره ای راه را برای همجنس های مان آسان کرده باشیم

هدف نهایی تان؟

لیلی: تبدیل شهر به یک نمایشگاه آثار معروف.

زهرا: تبدیل زاهدان به نگارخانه و در آخر معرفی هنر دنیا به مردم؛ چیزی که هیچ وقت برایش تلاش نکرده اند.

اگر بزرگترین دیوارِ زاهدان را به شما بدهند، با آن چه کار می کنید؟

پانیذ: یک اثر معروف را روی آن نقاشی می کنیم.

زهرا: شاید آن روز سبک خودمان را داشته باشیم و یک نقاشی که خالقش خودمان باشیم را بکشیم.

راستی، بعضی از کارهای شما تخریب شده و دوباره درستش کرده اید. معمولا چقدر از این اتفاق ها می افتد؟ چطور شد که خواستید بازسازی اش کنید؟

لیلی: فقط یکی از آنها تخریب شد که ما انتظارش را هم داشتیم و بازسازی اش کردیم.

فائزه: از سر نادانی خرابش کرده بودند. هدف خاص و خصومت شخصی پشتش نبود.

زهرا: هر راهی سختی های خودش را دارد. ما از اول منتظر این جور مشکل ها بودیم. با سکوت کردن و دست روی دست گذاشتن هم چیزی درست نمی شود. پس چرا ما با انگیزه مان در دهان فردی که کار را خراب کرده، نزنیم؟ صدبار دیگر هم اگر خط خطی اش کنند، ما باز هم درستش می کنیم.

به عنوان یک استریت آرتیست زن، وضع خیابان ها را برای حضور زن ها چطور می بینید؟

لیلی: بعضی وقت ها با مزاحمت هایی روبه رو می شویم؛ اما ما توجهی نمی کنیم. چون اگر توجه کنیم، نمی توانیم کارمان را انجام دهیم. برای همین از آنها عبور می کنیم.

فائزه: اوایل سخت بود، چون برای مردم تازگی داشت و ندیده بودند. اما هرچه که زمان گذشت، ما راحت تر به کارمان ادامه دادیم و مردم بیشتر تعامل نشان دادند.

زهرا: شاید اولش سخت باشد؛ اما وقتی ناامید نشوی و اراده داشته باشی، به هدفی که می خواهی، می رسی. کار برای استریت آرتیست های زن خیلی سخت است. امیدواریم با این فعالیتی که انجام دادیم، بتوانیم ذره ای راه را برای همجنس های مان آسان کرده باشیم.

استریت آرتیست های زن با چه محدودیت هایی مواجهند؟

زهرا: اول از همه رضایت خانواده و سخت تر از آن رضایت جامعه.

به این فکر کرده اید که محدودیت های زنان را روی دیوارها بیاورید؟

زهرا: فکر می کنم نشان دادن قدرت و زیبایی شان خیلی قشنگ تر از نشان دادن محدودیت های آنهاست.

و سوال آخر این که، چرا این قدر سوزن دوزی های منطقه شما خفن است؟

زهرا: چون آدم هایش خفن اند.