خواب غفلت ایران و نقش آفرینی کشور های دیگر در بازسازی سوریه ، روسیه و ترکیه گوی سبقت را ربودند - استدیو مرینا

جهت دریافت خدمات بازسازی خانه با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. از طراحی پلن بازسازی تا اجرای جز به جز بازسازی منزل، ویلا و ساختمان اداری تخصص ماست.

گروه اقتصادی خبرنگاران-عارفه چلنگر، حضور کشور های آسیایی و حتی اروپایی در بازسازی دمشق، نشان از جذاب بودن فرصت های سرمایه گذاری و نیز بی توجهی کشور های اروپایی به تحریم های آمریکا دارد. پس از حضور مستشاری ایران در سوریه، نگاه ها منتظر نقش آفرینی موثر تهران در صحنه اقتصادی دمشق است.

جنگ داخلی و تحریم اقتصادی، زمینه ساز از بین رفتن تجارت خارجی سوریه شده است. اکنون دمشق به دنبال احیای زیر ساخت های تخریب شده، به سرمایه گذاری خارجی و واردات بسیاری از کالا ها و خدمات از کشور های هم پیمان خود مانند ایران احتیاج دارد. ایران که در زمان جنگ به خوبی نقش خود را به عنوان شریک راهبردی سوریه ایفا نموده، باید امروزه و در دوران جنگ اقتصادی نیز حضور خود در کنار سوریه را پر رنگ نماید. این حضور می تواند از جنس صادرات کالا و خدمات، انتقال فناوری و سرمایه گذاری در بخش های مختلف صنعتی سوریه باشد.

ناهماهنگی میان اهداف نظامی و اقتصادی تهران در دمشق

در شرایط پس از جنگ، تأمین غذا و انرژی برای مردم بزرگترین مشکل دولت سوریه است. در طول دوران جنگ صدمات متعددی به زیرساخت های سوریه وارد شد و تخریب نیروگاه های فراوری برق و همچنین کارخانجات فراوری آرد بخش مهمی از صدمات وارد شده به سوریه بود. از طرف دیگر به دلیل تحریم های آمریکا، سوریه در تأمین نفت و گاز و به طور کلی انرژی محروم مانده است و این مسئله تأثیری جدی بر رونق مجدد بخش های دیگر اقتصاد این کشور دارد. حال ایران علاوه بر امکان نقش آفرینی گسترده در بازسازی زیرساخت های سوریه، در پیدا کردن مشتری برای نفت صادراتی خود روبه روست و کارخانجات آرد نیز که با ظرفیتی به مراتب کمتر از توان اسمی خود مشغول فعالیت هستند می توانند گندم مورد احتیاج آن ها تأمین نمایند و به این صورت امکان صادرات آرد به بازار هایی خارجی همچون سوریه را داشته باشند.

همچنین گفتنی است در روز های پس از جنگ، کشت گلخانه ای در سوریه رونق فراوانی گرفته است. با این حال، چه در خصوص کشت گلخانه ای و چه در خصوص زمین های کشاورزی سوریه، احتیاج هایی وجود دارد که توسعه این بخش را با چالش های متعددی همراه نموده است. از جمله این احتیاج ها می توان به کمبود انواع سم، کود و بذر اشاره نمود. همچنین نبود فناوری های نوین کشاورزی، آب پاش و سایر ابزار ها و ماشین آلات مورد احتیاج، باعث شده تا سوریه در بخش کشاورزی نتواند با حداکثر ظرفیت کار خود را از سر بگیرد. حال جای خالی ایران در توسعه کشاورزی سوریه احساس می گردد. ظرفیت های متعدد ایران در زمینه صادرات محصولات کشاورزی و همچنین ماشین آلات و فناوری های مرتبط با این بخش فراوریی بر کسی پوشیده نیست. با این وجود به علت تعلل های متعدد ایران و عدم حضور موثر، تجار سوری مجبور شده اند حجم قابل توجهی از احتیاج خود را به وسیله دیگر کشور ها نظیر ترکیه رفع سازند.

تجارت تهران و دمشق در سال 99؛ کاهش صادرات و افزایش واردات

تهران همیشه جزو شرکای اصلی تجاری سوریه واقع شده است. مبنی بر داده های سازمان توسعه و گسترش تجارت (در آبان 1395)، کشور ایران بعد از ایالات متحده عربی سعودی (با سهم 8 /22 درصدی) و امارات (با سهم 2 /11 درصدی) سو مین صادرنماینده عمده به سوریه می باشد و 3 /8 درصد از بازار واردات این کشور را داراست.

بر اساس امار گمرک ایران، صادرات به کشور سوریه در هفت ماه ابتدایی سال 99، از منظر ارزش وزنی با کاهش 38 درصدی و از منظر ارزش دلاری با کاهش 16 درصدی روبرو بوده است. بیشترین کالا های صادراتی ایران عبارت است از: مصالح ساختمانی، مصنوعات پلیمری، فولاد، محصولات پتروشیمی، شیلات، مواد غذایی و دارو. این فراوریات ایرانی، بالا ترین تقاضا را بین فرآورده های صادراتی به سوریه دارا هستند. همچنین واردات از این کشور با افزایش 76 درصدی در ارزش وزنی و افزایش 50 درصدی در ارزش دلاری همراه بوده است که اقلام عمده وارد شده کشور ایران از سوریه نیز مشتمل بر روغن زیتون، فسفات، زیتون، نخ، ضایعات باتری، اسید های چرب، پلی اور تان ها، پارچه، مصنوعات پلاستیکی و برگه های داغ زنی است.

افزایش 50 درصدی واردات از کشور سوریه مربوط به واردات مواد اولیه فسفات می گردد که طی سال های اخیر همیشه بیشترین کالای وارداتی از سوریه بوده است. هرچند سیاست جمهوری اسلامی و در سال های اخیر بر کاهش واردات و افزایش صادرات متمرکز شده؛ اما در میان کالا ها اقلامی وجود دارد که به عنوان مواد اولیه بعضی کارخانه ها و واحد های فراوریی واردات آن ها ناگزیر است و تامین آن ها به وسیله واردات زمینه را برای افزایش فراوری، اشتغال و صادرات فراهم می نماید. در ماه های خرداد تا مرداد امسال، دو کشتی حامل خاک فسفات با ظرفیت 40 هزار تن از کشور سوریه وارد بندر بوشهر شده و مواد اولیه مورد احتیاج راه اندازی مجدد 2 کارخانه فراوریی کود شیمیایی در این استان را فراهم نموده و یاری نماینده خودکفایی فراوری کود های شیمیایی بوده است. این موضوع علاوه بر رونق فراوری، افزایش محصولات کشاورزی و صرفه جویی ارزی را نیز ممکن می سازد.

صف کشیدن کشور ها برای بازسازی دمشق؛ از ترکیه تا صربستان

یکی از جدی ترین رقیبای تهران در تجارت با دمشق، استانبول است. قرابت مرز های ترکیه و سوریه سبب آن شده که ترازو صادرات ترکیه به این کشورحدودا هشت برابر ایران گردد. در سال 2017 ترکیه با 3 میلیارد دلار، در سکو اولیه صادرات به سوریه نهاده شد. براساس گزارش های محلی، بعضی شرکت های عمرانی ترکیه از هم اکنون فرایند بازسازی در مناطق تحت سیطره ترکیه در خاک سوریه (همچون شهر الباب یا جرابلس) را آغاز نموده اند. اگرچه به گفته الجزیره، هدف اصلی دولت ترکیه، در دست دریافت فرایند بازسازی شهر حلب به طور کامل است، هدفی که موانع جدی، ازجمله مخالفت سوریه، ایران و روسیه پیش روی آن واقع شده است. با این حال دولت ترکیه طرحی جامع برای بازسازی سه مرحله ای حلب آماده نموده است که از زیر ساخت شبکه آب و برق این استان آغاز شده، با تامین خدمات شهری ادامه می باید و با ساخت واحد های متعدد مسکونی تمام می گردد. حلب در کنار ادلب ازجمله مهم ترین پایگاه های مخالفین سوری مورد حمایت ترکیه است که سال 2016 توسط ارتش سوریه آزاد شد.

اهمیت و نقش استراتژیک سوریه برای حوزه نفوذ روسیه نیز حائز اهمیت است. بعضی قرارداد های اخیر روسیه با سوریه به ویژه در زمینه نفت و گاز نیز نشان از عزم جدی مسکو برای دراختیار دریافت فرمان بازسازی سوریه دارد. روس ها در ژانویه 2018 توافق انحصار حق برداشت از منابع نفتی و گازی سوریه را با این کشور امضا کردند. فوریه 2018 نیز دو کشور توافقی 50 ساله برای سرمایه گذاری روسیه در معادن فسفات تدمر شامل استخراج و فراوری منعقد کردند. استخراج فسفات معادن اطراف حمص نیز در قراردادی به روسیه واگذار شده است. در اکتبر 2018 نیز تفاهمی در زمینه بالا بردن کیفیت تأسیسات فراوری نفت سوریه امضا شد. مسکو مارس 2018 قراردادی برای پروژه فراوری برق در حمص، جهت ریلی اتصال فرودگاه بین المللی دمشق به مرکز شهر و ایجاد تعدادی کارخانه صنعتی با دمشق منعقد کرد. وزیر انرژی روسیه نیز از تدوین نقشه راهی بین روسیه و سوریه برای بازسازی و توسعه میدان های نفتی سوریه اطلاع داد.

در خصوص رقابت ایران و روسیه در بازسازی دمشق و نقش هر یک از آن ها، دکتر علیرضا تقوی نیا کارشناس مسائل غرب اسیا گفت: ما در تحریم شدید اقتصادی هستیم. تکنولوژی ما از روسیه عقب تر و منابع اقتصادی موجود نیز برای بازسازی سوریه محدود است. به نظر من تهران نباید نگاه صرفا دولتی به این معقوله داشته باشد و ضروری است به بخش خصوصی توجه جدی گردد؛ البته بخش خصوصی واقعی نه فعالان اقتصادی و سوداگرانه رانتی که به مراکز قدرت دسترسی دارند؛ لذا معتقدم دولت باید بخش خصوصی را به طور جدی وارد کند تا بتوانیم حضور موثر تری داشته باشیم. نکته دیگر این که در این میدان تهران نباید از روسیه عقب بیوفتد. از فوریه سال 2011 تا سپتامبر 2015 نیرو های ایرانی و حزب الله دولت سوریه را از ورطه سقوط خارج کرد لکن نگاه مسئولان ما در سوریه نگاه سیاسی امنیتی است برخلاف ترکیه و اگر نگاه ما اقتصادی باشد خود به خود مسائل دیگر حل می گردد.

وی اضافه نمود: سوریه بیش از مسکو به تهران اعتماد دارد حتی چاه های نفت شرق در استان دیرالزور را به ایران سپرد. برعکس تصورات، رابطه بشار اسد با ایران بسیار قوی تر از رابطه آن ها با روسیه است، ولی روسیه یک سری ویژگی های متمایز نماینده دارد مانند عضویت در شورای امنیت، داشتن حق وتو و امکانات اقتصادی بیشتر، در اختیار داشتن تکنولوژی پیشرفته تر و نکته مهم اینکه برای روسیه تحریم شدید اقتصادی وجود ندارد. در مجموع همه این ها دلایلی است برای کمرنگ شدن حضور اقتصادی ایران در سوریه نسبت به روسیه.

چندی پیش خبر انعقاد قرارداد استخراج و صادرات فسفات سوریه و صربستان با سهم 70 درصدی حاشیه ساز شد. حضور شرکت صربستانی از آن جهت قابل توجه است که آمریکا با اعمال شدیدترین تحریم ها ازجمله تحریم سزار، کوشش دارد تا مانع بازسازی اقتصاد جنگ زده سوریه گردد. حضور یک شرکت اروپایی آن هم چند ماه پس از اجرایی شدن تحریم های سزار توسط آمریکا، نشان از جذاب بودن فرصت های سرمایه گذاری و نیز بی توجهی کشور های اروپایی به ویژه شرق اروپا به تحریم های آمریکا دارد. قبل از صربستان، ایران و روسیه نیز در بلوک های آماده بهره برداری معادن خنیفیس سرمایه گذاری نموده بودند. قرارداد سرمایه گذاری ایران در این معادن نیز که در 12 ژوئیه 2018 به تصویب مجلس خلق سوریه رسیده است تا به امروز آن طور که باید اجرایی نشده است.

در مجموع با وجود آشکار بودن منافع اقتصادی دمشق برای تهران و همچنین لزوم حضور موثر اقتصادی ایران در کشور های منطقه از جمله سوریه، به دلایلی، چون بی التفاتی به همگرایی منطقه ای، ضعف دیپلماسی اقتصادی در کشور های همسایه، غیبت رایزنان بازرگانی و اقتصادی در این کشور ها و تمرکز همه جانبه بر کشور های اروپایی و غربی، ایران تا کنون آن طور که توقع می رود نتوانسته در صحنه اقتصادی سوریه حضور فعال داشته باشد و این فرصت مناسبی برای باقی کشور های منطقه ایجاد می نماید.