جای خالی شعارها و خرده روایت ها - استدیو مرینا

باوجود همه کوشش ها برای ارتباط دریافت با توده مردم و انتقال پیغام ها و آموزه ها و اهداف انقلاب اسلامی، همچنان عرصه های کار نشده مهمی را می توان شناسایی کرد که کمتر به آنها توجه شده است.

یکی از این عرصه های مغفول، توجه به شعارهای انقلاب اسلامی از منظر رسانه ای است.

انقلاب واژه ها

شعار و استفاده از لغات، کلمات و جملات یکی از عظیم ترین ابزارهای یک انقلاب است. زبان و به عبارتی شعار مهم ترین سلاح انقلاب و یک انقلابی محسوب می شود.

فلسفه و تفکر نهفته در هر انقلاب در شعار بیرون آمده از آن نمود پیدا می نماید و درواقع شعارها در انقلاب ها همانند ابزاری برای تبدیل تفکر و اندیشه به دیالوگ و کلام عمل می نمایند.

هر انقلابی دارای شعارهایی است که ریشه در ایدئولوژی و فرهنگ آن جامعه دارد. این شعارها بیان نماینده نگرش انقلاب، انقلابیون و توده های انقلابی نسبت به وضع نابسامان موجود، اهداف و ویژگی های نظام آرمانی و نحوه انتقال جامعه از وضع موجود به وضع آرمانی هستند.

ازاین روست که شعارهای هر انقلاب از اسناد گرانبها و یکی از مهم ترین منابع مطالعه فرآیند، ارزش ها و آرمان های آن انقلاب و زمینه های اجتماعی و علل وقوع آن به شمار می فرایند.

پژوهش های دانشگاهی اندکی در این زمینه اجرا شده که از میان آنها می توان به کتاب جامعه شناسی شعارهای انقلاب اسلامی، تألیف دکتر محمدحسین پناهی، استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و مقاله ای از دکتر مهدی محسنیان راد در کتاب در حسرت فهم درست و دو مقاله دیگر در سال های 58 و 59 اشاره نمود.

یکی از نکات جالب در خصوص شعارهای انقلاب اسلامی تعداد بسیار زیاد آنهاست. در پژوهش دکتر پناهی بیش از 4000 شعار استخراج، دسته بندی و تحلیل شده درحالی که در هشت کتاب مربوط به انقلاب چین 35 شعار، از 9 کتاب مربوط به انقلاب فرانسه 23 شعار و از پنج کتاب مربوط به انقلاب شوروی 28 شعار به دست آمده است.

امیلکارکابرال، یکی از انقلابیون انقلاب گینه در کتاب خود به نام انقلاب گینه، 52شعار انقلابی برای این انقلاب عنوان نموده است.

به عقیده پناهی، دو عامل باعث این فاصله بسیار زیاد میان تعداد شعارها در انقلاب اسلامی57 و سایر انقلاب ها شده است.

پناهی در پژوهش خود و حجم انبوه شعارهای فراوریشده در جریان انقلاب اسلامی ایران به دو نکته مهم اشاره دارد: اول، روحیه منظوم و علاقه مردم به وزن ­سازی و شعرگویی و دوم، گستردگی غیرقابل انکار انقلاب چه به لحاظ جغرافیایی و چه از منظر مطالبه برای تغییر.

شاهرخ مسکوب نویسنده، مترجم و روشنفکر ایرانی در میان روزنوشت های خود در ماه های منتهی به انقلاب اسلامی به این نکته توجه نموده و این طور درباره آن نوشته است: تقریبا همه شعارها موزون است. شعر ویژگی برجسته فرهنگی ماست. این فرهنگ به صورت کلام شاعرانه تجلی می نماید و هستی می پذیرد؛ به صورت سرود ... امروز هم برخاستن ملت با شعر، با سخن موسیقی توأم است. این شعارهای موزون سرود صبحگاهی ماست. گویی در ژرفای روح ما نخست زمزمه ای شروع می شود و آگاهی را می آفریند و همزمان که زمزمه به سرود بدل می شود، آگاهی نیز بیدار می شود.

شعار در نقش شبکه های اجتماعی

در حقیقت باید شعار را به عنوان مدیومی رسانه ای و شبکه ای اجتماعی در دوره انقلاب اسلامی در نظر گرفت. در این شبکه اجتماعی، مانند شبکه های اجتماعی این روزگار، شاهد فراوری محتوا از سوی تک تک افراد و گروه ها هستیم.

برای پسند و بازنشر و کامنت هم می توان معادل هایی در آن روزگار پیدا کرد. حتی آنالیز شعارها نشان می دهد ژانرهای گوناگونی در آنها وجود داشته است.

از شعارهای طنز تا شعارهای بی ادبی. از بیان روزمره ها در کنار شعارهای سیاسی تا اعلام موضع در برابر اتفاقات و مواضع دولتمردان پهلوی. شعارها گستردگی جغرافیایی و قومی بسیار بی نظیری دارند.

بعضی شعارها در خراسان هست که در کردستان نیست، گیلانی ها متناسب با اقتضائات و فرهنگ و درک و دریافت خود از انقلاب شعارهای خاص دارند و تهرانی ها شعارهایی دیگر.

بگذارید بعضی از این شعارهای کمتر دیده و شنیده و خوانده شده را باهم مرور کنیم:

یکشنبه آقا نیاد دوشنبه انقلابست

امروز هوا بارونیه کشتن شاه قانونیه

امروز هوا ابریه مردن شاه حتمیه

ما شیر و موز نمی خوایم ما شاه سارق نمی خوایم

خبرهایی که دست به دست می شدند

یکی دیگر از موضوعات جذاب درباره شعارهای انقلاب اسلامی، استفاده از این مدیوم برای انتقال اخبار است.

در میان عکس های ثبت شده از ایام انقلاب اسلامی، می توان دیوارهایی را دید که روی آنها اخبار درج شده است از تسخیر یک پادگان به دست نیروهای انقلاب تا برنامه های بعدی تجمع.

استفاده از اسپری نیز در دوره مبارزه علیه حکومت پهلوی موضوع جذابی است. اسپری مزایایی نسبت به استفاده از زغال، ماژیک و سطل رنگ و قلم مو دارد.

ازجمله این که به راحتی قابل مخفی کردن است، مساحت بیشتری را پوشش می دهد و قابلیت حمل ونقل بیشتری دارد.

اینها و موضوعات دیگر، جنبه های مختلفی از پدیده شعارهای دوران انقلاب هستند که جای پرداختن برای برنامه سازان و فراورینمایندگان محتوا دارد.

مجید فضائلی - روزنامه نگار / ضمیمه قاب کوچک روزنامه خبرنگاران